दुर्मिळ
पिवळा पळस बहारला.....
पळसाच्‍या लाल,नारंगी
फुलांनी वसंत ऋतूत फुलल्‍यानंतर संपूर्ण
जंगल लाल रंगाने बहारुन
जाते. पळस फुलांनी बहारलेल्‍या
जंगलाला ` फ्लेम ऑफ फॉरेस्‍ट ` अशी
उपमा इंग्रजांनी दिली आहे. पळसाच्‍या
लाल, नारंगी फुलांच्‍या
प्रदेशात दुर्मिळ अशा पिवळ्या रंगाच्‍या बहारलेला पळसवृक्ष नागपूर-वर्धा
जिल्‍ह्याच्‍या सिमेवरील
जंगलात बहारलेला आहे. पिवळा पळस क्‍वचितच
पहायला मिळतो. वसंत ऋतूत फुललेल्‍या पळसाचे
झाड सर्वांचेच लक्ष वेधून घेते.
.JPG)
.JPG)
पळसाला जसा आकार नाही, तसाच त्‍याच्‍या सुंदर रंगांना गंधही नाही. परंतू फुललेला
पळस सर्वांनाच आवडतो. कारण पळस फुलला
की, संपूर्ण जंगल लाल रंगांनी न्‍हाऊन निघते. आणि पळसाच्‍या फुलातील
मध वेचण्‍याकरीता पळस मैनेसह
असंख्‍य पक्षी झाडावर येतात. वसंत पंचमीला पळसाच्‍या फुलांच्‍या रंगालाही
विशेष महत्‍व आहे.
लाल, नारंगी रंगाचा
पळस सर्वत्र आढळतो परंतू पिवळा
आणि पांढरा पळस हा
दूर्मिळ असतो. नवेगावबांधच्‍या जंगलात पांढरा
पळस प्रत्‍यक्ष पाहिल्‍याचं सुप्रसिध्‍द
निसर्ग लेखक व पक्षीतज्ञ
मारुती चितमपल्‍ली यांनी
सांगितले. पिवळा पळस सुध्‍दा
विदर्भातील अगदी मोजक्‍याच
ठिकाणी आढळून येतो . काळ्या
रंगाचा पळस सुध्‍दा मध्‍य
प्रदेशातील शिवनीच्‍या जंगलात असल्‍याचं श्री.जोग
यांनी बस्‍तरच्‍या प्रवासात
सांगितले होतं.
पिवळ्या पळसाबद्दल अद्यापपर्यंत संशोधन झाले नाही. लाल, नारंगी,
फुलांबद्दल व त्‍याच्‍या गुणधर्माबद्दल
आर्युवेदामध्‍ये अभ्‍यास झालेला आहे. पिवळ्या व पांढ-या
पळसाच्‍या झाडांचं संवर्धन तसेच
संशोधनही अत्‍यंत आवश्‍यक
असल्‍याचे मारुती चितमपल्‍ली
यांनी सांगितलं. परंतू 40 वर्षे
जंगलात राहून, प्रत्‍येक वृक्षाचं तसेच
निसर्गाचं अभ्‍यास करुन
संशोधन केलं. परंतू झालेल्‍या संशोधना नंतर
नवीन संशोधन होत नाही. त्‍यामुळे तरुण
पिढीला समृध्‍द निर्सगाची
माहिती होण्‍यासाठी मोठ्या
प्रमाणात संशोधनाची आवश्‍यकताही
त्‍यांनी व्‍यक्‍त केली.
पिवळा व पांढरा पळस
संवर्धन करताना त्‍याच्‍या
बियापासून पिवळा पळसच
निर्माण होईल याची शाश्‍वती
नसल्‍यामुळे गुटी कलमाव्‍दारे
या दुर्मिळ वृक्षवल्‍लीचे संशोधन व्‍हावे,अशी मनोमन
इच्‍छाही त्‍यांनी व्‍यक्‍त
केली.
पांढरा व पिवळा
पळस संपूर्ण जंगलात
क्‍वचीत आढळतो. त्‍यामुळे उत्‍सुकतेपोटी त्‍या
झाडाची मुळापासून तोडणी
होते. संपूर्ण जगात केवळ
भारतातच पळस आढळतो. हिमालय
अथवा राजस्‍थानच्‍या वाळवंटात
पळस आढळत नाही. वसंत
ऋतूमध्‍ये पळस फुलल्‍यानंतर संपूर्ण
जंगल लाल रंगात
न्‍हाऊन निघते. धुलीवंदनामध्‍ये पळसाच्‍या
फुलांचाच रंगाचा वापर
होत होता. त्‍यामुळे शरीरालाही
हा रंग पोषक होता. पळसाच्‍या झाडापासून
लाख मोठ्या प्रमाणात
येत असल्‍यामुळे शेतकरी
आपल्‍या बांधावर पळसाच्‍या
झाडाचे संवर्धन करतात. पळसापासून मिळणा-या बिया, फुले, पाने, यामध्‍ये औषधी गुणधर्म
असल्‍यामुळे त्‍याचा वापरही औषधी
गुणधर्म म्‍हणून मोठ्या
प्रमाणात करण्‍यात येतो.
वर्धाच्‍या
जंगलात आढळलेल्‍या दुर्मिळ
पिवळ्या पळसाच्‍या झाडाचे संवर्धन
करण्‍यासाठी सामाजिक वनीकरण
विभागाचे उपसंचालक प्रविनकुमार
बडगे यांनी पुढाकार घेतला
आहे. मारुती चितमपल्‍ली यांनी
सुचविलेल्‍या गुटी कलमाव्‍दारे
पिवळ्या झाडांच्‍या संवर्धनासाठी शासकीय
नर्सरीमध्‍ये विशेष प्रयत्‍न सुरु आहेत. बिया पासून पळसाच्‍या
झाडाला 25 ते 30
वर्षापर्यंतही फुले आलेले नाहीत.
परंतु गुटी कलमाव्‍दारे
अल्‍पावधीत पळस बहरु
शकतो.
पळसाची
लाल,नारंगी फुलं पोपटाच्‍या चोचीसारखी
दिसतात.संपूर्ण विदर्भातील जंगलात
पळसाच्‍या झाडाखाली पळसाच्‍या फुलांचा सडा
पहायला मिळतो. तसेच
पळसाचा संपूर्ण झाड
सुध्‍दा लाल रंगाने न्‍हाऊन निघालेल्‍या
असून, सुध्‍दा आपण मुद्दाम
फुलोरा पहायला जात नाही.
अनिल गडेकर
9890157788
000000
No comments:
Post a Comment